Jak dawniej obchodzono wigilię, czyli podróż po historii - część 1.

Jak wygląda nasza tradycyjna Wigilia wie pewnie każdy. Ozdobiona choinka, karp na stole, rozdawanie prezentów i śpiewanie kolęd. Znamy te zwyczaje tak bardzo, że może się wydawać iż obchodzono je od zawsze.

To, co jest nieodłącznym elementem Wigilii, dawniej było czymś zupełnie innym. Dzisiaj na stole stawiamy mak, grzyby i oddechy. Dawniej jednak spożywano je w czasie pogańskich obrzędów, bowiem kojarzone były z „tamtym” światem i wierzono, że spodobają się one duszom zmarłych przodków.

Dawne Wigilie były często zupełnie inne niż te, które obchodzimy obecnie.

Tradycja ozdabiania choinki powstała dopiero w XVII wieku, bowiem sprowadzili ją do nas w tym okresie Sasi. Spod strzechy zawędrowała do nas dopiero w okresie międzywojennym. Nasz popularny karp wylądował na stole w czasach komuny, chociaż hodowany był od średniowiecza. Zaś wspólne kolędowanie w rodzinnym gronie zawędrowało do nas od franciszkanów w XV wieku. Wtedy poznaliśmy kolędy w języku łacińskim. Te, które śpiewamy obecnie, czyli „Bóg się rodzi”, „W żłobie leży” oraz „Lulajże, Jezuniu” w obecnej formie powstały dopiero w wieku XIX.

W podobnym czasie, co nasze ulubione kolędy, pojawił się również Mikołaj rozdwajający podarki dzieciom z miasta. Na wsi ta tradycja pojawiła się dopiero w XX wieku.

Ciężko stwierdzić, jak dokładnie w dawnych czasach. Już samo słowo „wigilia”, które pochodzi z języka łacińskiego oznacza dokładnie „czuwanie”. Określenie to wzięło się z tradycji kościelnej. To właśnie według kościoła, w dniu, który poprzedzał większe uroczystości religijne i święta, obowiązywał ścisły post. Wtedy też wierni często przez całą noc oczekiwali na to ważne święto, modląc się wspólnie całą rodziną.

Osoby, które czuwały tak przez całą noc, pokrzepiali się postnym posiłkiem. Składał się on zazwyczaj z chleba i ryby. By uczcić religijny charakter tego posiłku spożywany był praktycznie w całkowitej ciszy. Było to wszystko w przeddzień Bożego Narodzenia, skąd wzięła się tradycja wspólnej kolacji w przeddzień święta.

Co ciekawe, dawniej nie uważano tego za rodzinne święto. Król Władysław II Jagięłło nie spędzał zbyt często Wigilii w Krakowie, a przebywał głównie w podróżach. Dlatego więc posiłek Wigiljny spożywał on najczęściej w jednym z klasztorów, które mijał w czasie drogi.

Innym przykładem może być Król Jadwiga, która Boże Narodzenie spędzała w Krakowie i także zasiadała do posiłku wigilijnego w otoczeniu duchownych: kanoników, prałatów oraz biskupów. Co ciekawe, posiłek ten był jedynym posiłkiem w Wigilii. Nie był on podawany wieczorem, jak my to robimy, a przed południem.

Z czego składał się taki posiłek? Z ryb, chleba, kapusty, grochu, soczewicy, kaszy, kośli owsianego oraz zupy z siemienia konopnego, która nazywana była siemieniotką. Z ryb wybierano głównie śledzie, szczupaki, łososie, sumy i sandacze. Zazwyczaj je gotowano, duszono i pieczono, zawsze w towarzystwie różnych sosów. Wtedy jeszcze nie było zwyczaju smażenia ryby. Bardzo prawdopodobne jest, że spożywano wtedy też kluski z miodem i makiem, a do tego pierniki. Jedzono je dlatego, że św. Tomasz z Akwinu był zdania, że słodycze nie łamią w żaden sposób postu.

Co ciekawe, siemieniotkę w niektórych rejonach Polski spożywa się aż do dzisiaj. Zauważono to głównie w rejonach południowej Polski.